Sanskrit text in Devanagari, Kannada, Gujarati, English, Telugu

||om tat sat||

શ્રીમદ્ભગવદ્ગીત
મોક્ષસન્ન્યાસ યોગમુ
અષ્થાદશોઽધ્યાયઃ

અર્જુન ઉવાચ:
સન્ન્યાસસ્ય મહાબાહો તત્ત્વમિચ્છામિ વેદિતુમ્|
ત્યાગસ્ય ચ હૃષીકેશ પૃથક્કેશિ નિષૂદન ||1||

શ્રીભગવાનુવાચ:
કામ્યાનાં કર્મણં ન્યાસં સન્ન્યાસં કવયો વિદુઃ|
સર્વકર્મફલત્યાગં પ્રાહુઃ ત્યાગં વિચક્ષણાઃ ||2||

સત્યાજ્યં દોષવદિત્યેકે કર્મ પ્રાહુઃ મનીષિણઃ|
યજ્ઞદાન તપઃ કર્મ ન ત્યાજ્યમિતિ ચાપરે ||3||

નિશ્ચયં શૃણુમે તત્ર ત્યાગે ભરતસત્તમ|
ત્યાગોહિ પુરુષવ્યાઘ્ર ત્રિવિધઃ સમ્પ્રકીર્તિતઃ ||4||

યજ્ઞદાન તપઃ કર્મ ન ત્યાજ્યં કાર્યમેવતત્ |
યજ્ઞોદાનં તપશ્ચૈવ પાવનાનિ મનીષિણામ્ ||5||

એતાન્યપિ તુ કર્માણિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વા ફલાનિ ચ|
કર્તવ્યાનીતિ મે પાર્થ નિશ્ચિતં મતમુત્તમમ્ ||6||

નિયતસ્ય તુ સન્ન્યાસઃ કર્મણો નોપપદ્યતે|
મોહાત્તસ્ય પરિત્યાગઃ તામસઃ પરિકીર્તિતઃ ||7||

દુઃખમિત્યેવ યત્કર્મ કાયક્લેશભયાત્ત્યજેત્|
સકૃત્વા રાજસં ત્યાગં નૈવ ત્યાગફલં લભેત્ ||8||

કાર્યમિત્યેવ યત્કર્મ નિયતં ક્રિયતેઽર્જુન|
સઙ્ગં ત્યક્ત્વા ફલં ચૈવ ત્યાગઃ સાત્ત્વિકોમતઃ ||9||

ન દ્વેષ્ટ્યકુશલં કર્મ કુશલેનાનુસજ્જતે|
ત્યાગી સત્ત્વસમાવિષ્ટો મેધાવી છ્ચિન્નસંશયઃ ||10||

નહિ દેહભૃતા શક્યં ત્યક્તું કર્માણ્યશેષતઃ|
યસ્તુ કર્મફલત્યાગી સ ત્યાગીત્યભિદીયતે ||11||

અનિષ્ટમિષ્ટં મિશ્રં ચ ત્રિવિધઃ કર્મણઃ ફલમ્|
ભવત્યત્યાગિનાં પ્રેત્ય ન તુ સન્ન્યાસિનાં ક્વચિત્ ||12||

પઞ્ચૈતાનિ મહાબાહો કારણાનિ નિબોધમે|
સાઙ્ખ્યે કૃતાન્તે પ્રોક્તાનિ સિદ્ધયે સર્વકર્મણામ્ ||13||

અધિષ્ટાનં તથા કર્તા કરણં ચ પૃથગ્વિધમ્ |
વિવિધાશ્ચ પૃથક્ચેષ્ટા દૈવં ચૈવાત્ર પઞ્ચમમ્ ||14||

શરીરવાઙ્મનોભિર્યત્ કર્મ પ્રારભતે નરઃ|
ન્યાયં વા વિપરીતં વા પઞ્ચૈતે તસ્ય હેતવઃ ||15||

તત્રૈવં સતિ કર્તારં આત્માનં કેવલં તુ યઃ|
પશ્યત્યકૃત બુદ્ધિત્વાન્ ન સ પશ્યતિ દુર્મતિઃ ||16||

યસ્ય નાહઙ્કૃતો ભાવો બુદ્ધિર્યસ્ય ન લિપ્યતે|
હત્વાઽપિ સ ઇમાંલ્લોકાન્ ન હન્તિ ન નિબધ્યતે ||17||

જ્ઞાનં જ્ઞેયં પરિજ્ઞાતા ત્રિવિધા કર્મ ચોદના|
કરણં કર્મ કર્તેતિ ત્રિવિધઃ કર્મસઙ્ગ્રહઃ ||18||

જ્ઞાનં કર્મ ચ કર્તા ચ ત્રિધૈવ ગુણભેદતઃ|
પ્રોચ્યતે ગુણસઙ્ખ્યાને યથાવત્ શૃણુતાન્યપિ ||19||

સર્વભૂતેષુ યૈનૈકં ભાવમવ્યયમીક્ષતે|
અવિભક્તં વિભક્તેષુ તત્ જ્ઞાનં વિદ્ધિ સાત્ત્વિકમ્ ||20||

પૃથક્ત્વેનતુ યજ્ઞાનં નાનાભાવાન્પૃથગ્વિધાન્|
વેત્તિ સર્વેષુ ભૂતેષુ તત્ જ્ઞાનં વિદ્ધિ રાજસમ્ ||21||

યત્તુ કૃત્સ્નવદેકસ્મિન્ કાર્યેસક્તમહૈતુકમ્|
અતત્ત્વાર્થવદલ્પં ચ તત્તામસમુદાહૃતમ્ ||22||

નિયતં સઙ્ગરહિતમ્ અરાગદ્વેષતઃ કૃતમ્|
અફલપ્રેપ્સુના કર્મયત્ તત્ સાત્ત્વિકમુચ્યતે ||23||

યત્તુકામેપ્સુના કર્મ સાહઙ્કારેણ વા પુનઃ|
ક્રિયતે બહુળાયાસં તત્ રાજસમુદાહૃતમ્ ||24||

અનુબન્ધં ક્ષયં હિંસા મનપેક્ષ્ય ચ પૌરુષમ્|
મોહાદારભ્યતે કર્મ યત્ તત્ તામસમુચ્યતે ||25||

મુક્તસઙ્ગોઽનહં વાદી ધૃત્સાહસમન્વિતઃ|
સિદ્ધ્યસિદ્ધ્યોર્નિવિકારઃ કર્તા સાત્ત્વિક મુચ્યતે ||26||

રાગી કર્મ ફલપ્રેપ્સુઃ લુબ્ધો હિંસાત્મકોઽશુચિઃ|
હર્ષશોકાન્વિતઃ કર્તા રાજસઃ પરિકીર્તિતઃ ||27||

અયુક્તઃ પ્રાકૃતઃ સ્તબ્ધઃ શઠો નૈષ્કૃતિકોઽલસઃ|
વિષાદી દીર્ઘસૂત્રી ચ કર્તા તામસ ઉચ્યતે ||28||

બુદ્ધેર્ભેદં ધૃતેશ્ચૈવ ગુણતઃ ત્રિવિધં શૃણુ|
પ્રોચ્યમાનમશેષેણ પૃથક્ત્વેન ધનઞ્જય ||29||

પ્રવૃત્તિંચ નિવૃત્તિંચ કાર્યાકાર્યે ભયાભયે|
બન્ધં મોક્ષં ચ યા વેત્તિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ સાત્ત્વિકી ||30||

યયા ધર્મમધર્મં ચ કાર્યં ચાઽકાર્યમેવ ચ|
અયથાવત્પ્રજાનાતિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ રાજસી ||31||

અધર્મં ધર્મમિતિ યા મન્યતે તમસાઽઽવૃતા|
સર્વાર્થાન્ વિપરીતાંશ્ચ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ તામસી ||32||

ધૃત્યા યયા ધારયતે મનઃ પ્રાણેન્દ્રિયક્રિયાઃ|
યોગેનાવ્યભિચારિણ્યા ધૃતિઃ સા પાર્થ સાત્ત્વિકી ||33||

યયાતુ ધર્મકામાર્થાન્ ધૃત્યા ધારયતેઽર્જુન|
પ્રસઙ્ગેન ફલાકાંક્ષી ધૃતિઃ સા પાર્થ રાજસી ||34||

યયા સ્વપ્નં ભયં શોકં વિષાદં મદમેવ ચ|
ન વિમુઞ્ચતિ દુર્મેધા ધૃતિઃ સા પાર્થ તામસી ||35||

સુખં ત્વિદાનીં ત્રિવિધં શૃણુમે ભરતર્ષભ|
અભ્યાસાદ્રમતે યત્ર દુઃખાન્તં ચ નિગચ્છતિ ||36||

યત્તદગ્રે વિષમિવ પરિણામેઽમૃતોપમમ્|
તત્ સુખં સાત્ત્વિકં પ્રોક્તં આત્મબુદ્ધિ પ્રસાદજમ્ ||37||

વિષયેન્દ્રિય સંયોગાત્ યત્ત દગ્રેઽમૃતોપમમ્|
પરિણામે વિષમિવ તત્ સુખં રાજસં સ્મૃતં ||38||

યદગ્રે ચાનુબન્દે ચ સુખં મોહનમાત્મનઃ|
નિદ્રાલસ્ય પ્રમાદોત્થં તત્ તામસમુદાહૃતમ્ ||39||

ન તદસ્તિ પૃથિવ્યાં વા દિવિ દેવેષુ વાપુનઃ|
સત્ત્વં પ્રકૃતિજૈર્મુક્તં યદેભિસ્સ્યાત્રિભિર્ગુણૈઃ ||40||

બ્રાહ્મણ ક્ષત્રિયવિશાં શૂદ્રાણાં ચ પરન્તપ|
કર્માણિ પ્રવિભક્તાનિ સ્વભાવ પ્રભવૈર્ગુણૈઃ ||41||

શમો દમઃ તપઃ શૌચં ક્ષાન્તિરાર્જવમેવ ચ |
જ્ઞાનં વિજ્ઞાનમાસ્તિક્યં બ્રાહ્મં કર્મ સ્વભાવજમ્ ||42||

શૌર્યં તેજો ધૃતિર્દાક્ષ્યં યુદ્ધેચાપ્ય પલાયનમ્|
દાનમીશ્વરભાવશ્ચ ક્ષાત્રં કર્મ સ્વભાવજમ્ ||43||

કૃષિ ગોરક્ષવાણિજ્યં વૈશ્યં કર્મ સ્વભાવજમ્|
પરિચર્યાત્મકં કર્મ શૂદ્રસ્યાપિ સ્વભાવજમ્ ||44||

સ્વે સ્વે કર્મણ્યભિરતઃ સંસિદ્ધિં લભતે નરઃ|
સ્વકર્મ નિરતઃ સિદ્ધિં યથા વિન્દતિ તત્ શૃણુ ||45||

યતઃ પ્રવૃતિર્ભૂતાનાં યેન સર્વમિદં તતમ્|
સ્વકર્મણા તમભ્યર્ચ્ય સિદ્ધિં વિન્દતિ માનવઃ ||46||

શ્રેયાન્ સ્વધર્મો વિગુણઃ પરધર્માત્સ્વનુષ્ઠિતાત્|
સ્વભાવનિયતં કર્મ કુર્વન્નાપ્નોતિ કિલ્બિષમ્ ||47||

સહજં કર્મ કૌન્તેય સદોષમપિ ન ત્યજેત્|
સર્વારમ્ભહિ દોષેણ ધૂમેનાગ્નિરિવાવૃતાઃ ||48||

અસક્ત બુદ્ધિઃ સર્વત્ર જિતાત્મા વિગતસ્પૃહઃ|
નૈષ્કર્મ્યસિદ્ધિં પરમાં સન્ન્યાસેનાધિ ગચ્છતિ ||49||

સિદ્ધિં પ્રાપ્તો યથા બ્રહ્મ તથાઽઽપ્નોતિ નિબોધમે|
સમાસેનૈવ કૌન્તેય નિષ્ઠા જ્ઞાનસ્ય યા પરા || 50||

બુદ્ધ્યા વિશુદ્ધયા યુક્તો ધૃત્યાઽઽત્માનં નિયમ્ય ચ|
શબ્દાદીન્ વિષયાં સ્ત્યક્ત્વા રાગદ્વેષૌ વ્યુદસ્ય ચ ||51||

વિવિક્તસેવી લઘ્વાશી યતવાક્કાયમાનસઃ|
ધ્યાનયોગપરો નિત્યં વૈરાગ્યં સમુપાશ્રિતઃ ||52||

અહઙ્કારં બલં દર્પં કામં ક્રોધં પરિગ્રહમ્|
વિમુચ્ય નિર્મમઃ શાન્તો બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે ||53||

બ્રહ્મભૂતઃ પ્રસન્નાત્મા ન શોચતિ નાકાંક્ષતિ|
સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ મદ્ભક્તિં લભતે પરામ્ ||54||

ભક્ત્યામામભિજાનાતિ યાવાન્યશ્ચાસ્મિ તત્ત્વતઃ|
તતો માં તત્ત્વતો જ્ઞાત્વા વિશતે તદનન્તરમ્ ||55||

સર્વકર્માણ્યપિ સદા કુર્વાણો મદ્વ્યપાશ્રયઃ|
મત્પ્રસાદાદવાપ્નોતિ શાશ્વતં પદમવ્યયમ્ ||56||

ચેતસા સર્વ કર્માણિ મયિ સન્ન્યસ્ય મત્પરઃ|
બુદ્ધિયોગમુપાશ્રિત્ય મચ્ચિત્તઃ સતતં ભવ ||57||

મચ્ચિત્તસર્વદુર્ગાણિ મત્પ્રસાદાત્તરિષ્યસિ|
અથ ચેત્ત્વમહઙ્કારાન્ ન શ્રોષ્યસિ વિનંક્ષ્યસિ ||58||

યદ્યહઙ્કારમાશ્રિત્ય નયોત્સ્ય ઇતિ મન્યસે|
મિથ્યૈષ વ્યવસાયસ્તે પ્રકૃતિસ્ત્વાં નિયોક્ષયતિ ||59||

સ્વભાવજેન કૌન્તેય નિબદ્ધસ્સ્વેન કર્મણા|
કર્તું નેચ્છસિ મન્મોહાત્ કરિષ્યસ્યવશોઽપિ તત્ ||60||

ઈશ્વરઃ સર્વભૂતાનાં હૃદ્દેશેઽર્જુન તિષ્ટતિ|
ભ્રામયન્સર્વભૂતાનિ યન્ત્રારૂઢાનિ માયયા ||61||

તમેવ શરણં ગચ્છ સર્વભાવેન ભારત|
તત્ પ્રાસાદાત્પરં શાન્તિં સ્થાનં પ્રાપ્સ્યસિ શાશ્વતમ્ ||62||

ઇતિ તે જ્ઞાનમાખ્યાતંગુહ્યાદ્ગુહ્યતરં મયા|
વિમૃશ્યૈતત્ અશેષેણ યથેચ્છસિ તથા કુરુ ||63||

સર્વગુહ્યતમં ભૂયઃ શૃણુમે પરમં વચઃ|
ઇષ્ટોઽસિ મે દૃઢમિતિ તતો વક્ષ્યામિતે હિતમ્ ||64||

મન્મનાભવ મદ્ભક્તો મદ્યાજીમાં નમસ્કુરુ|
મામે વૈષ્યસિ સત્યં તે પ્રતિજાને પ્રિયોઽસિ મે ||65||

સર્વધર્માન્ પરિત્યજ્ય મામેકં શરણં વ્રજ|
અહં ત્વા સર્વપાપેભ્યો મોક્ષયિષ્યામિ મા શુચઃ ||66||

ઇદં તે ના તપસ્કાય ના ભક્તાય કદાચન|
ન ચાઽશુશ્રૂષવે વાચ્યં ન ચ માં યોઽભ્યસૂયતિ ||67||

ય ઇમં પરમં ગુહ્યં મદ્ભક્તેષ્વભિધાસ્યતિ|
ભક્તિં મયિ પરાં કૃત્વા મામેવૈષ્યત્યસંશયઃ ||68||

ન ચ તસ્માન્ મનુષ્યેષુ કશ્ચિન્મે પ્રિયકૃત્તમઃ|
ભવિતા ન ચ મે તસ્માત્ અન્યઃ પ્રિયતરો ભુવિ ||69||

અધ્યેષ્યતે ચ ય ઇમં ધર્મ્યં સંવાદમાવયોઃ|
જ્ઞાનયજ્ઞેન તેનાહ મિષ્ટઃસ્યામિતિ મે મતિઃ ||70||

શ્રદ્ધવાન્ અનસૂયશ્ચ શૃણુયાદપિ યો નરઃ|
સોઽપિ મુક્તઃ શુભાન્ લોકાન્ આપ્નુયાત્પુણ્યકર્મણામ્ ||71||

કચ્છિદેતત્ શ્રુતં પાર્થ ત્વયૈકાગ્રેણચેતસા|
કચ્ચિદજ્ઞાનસમ્મોહઃ પ્રણષ્ટસ્તે ધનઞ્જય ||72||

અર્જુન ઉવાચ:

નષ્ટોમોહઃ સ્મૃતિર્લબ્ધા ત્વત્ પ્રાસાદાન્મયાઽચ્યુત|
સ્થિતોઽસ્મિ ગતસન્દેહઃ કરિષ્યે વચનં તવ ||73||

સંજય ઉવાચ:

ઇત્યાહં વાસુદેવસ્ય પાર્થસ્ય ચ મહાત્મનઃ|
સંવાદમિમમશ્રૌષં અદ્ભુતં રોમહર્ષણમ્ ||74||

વ્યાસપ્રાસાદાત્ શ્રુતવાનેતત્ ગુહ્યતમં પરમ્|
યોગં યોગેશ્વરાત્ કૃષ્ણાત્ સાક્ષાત્ કથયતઃ સ્વયમ્ ||75||

રાજન્ સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય સંવાદમિમમદ્ભુતમ્|
કેશવાર્જુનયોઃ પુણ્યં હૃષ્યામિ ચ મુહુર્મુહુઃ ||76||

તચ્ચ સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય રૂપમત્યદ્ભુતં હરેઃ|
વિસ્મયો મે મહાન્ રાજન્ હૃષ્યામિ ચ પુનઃ પુનઃ ||77||

યત્ર યોગેશ્વરઃ કૃષ્ણો યત્ર પાર્થો ધનુર્ધરઃ |
તત્રશ્રીર્વિજયો ભૂતિર્ધ્રુવાન્ ઇતિ મતિર્મમ ||78||

ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શતસહસ્રિકાયાં સંહિતાયાં વૈયાસિક્યાં
શ્રીમદ્ભીષ્મપર્વણિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે
શ્રીકૃષ્ણાર્જુન સંવાદે મોક્ષસન્ન્યાસ યોગો નામ
અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ
||ઓં તત્ સત્||